Zanniat Tluanthu Committee in nganhnak Zanniat Tluanthu

December 03, 2019

Zanniat tluanthu heh bangdun lo hnak umh bial maanin committee din in rel tlanghnak heh 1996 kum ah umh awng le Zanniat Tluanthu Committee tiin ko ii. Committee president heh Pu Senkulh (kin hlum zo hang) ii. Committee in rel tlang awnghnak heh laibu in nganhnak umh ai, laibu hming heh “Zanniat Tluanthu le Pipu Dan, 2012 September (7), Pa Sen Kulh” tiin ngan ii.

He laibu song ai lai ngandan heh tunlai academic lam in siar fangin rem kulhnak le thula khim lo hnak, reference/citation kuulhnak umh bial napui, amahte san ai cang thil tawpin a ruathnak le laibu in kin ngathnak i maanin ling tlang pha in ruatin, Zanniat hampandan le suahkehdan a nganhnak heh laibu song ai siikin ngan leh ing.
He laibu song ai lai ngandan heh siar harhnak umh bial maanin a thu thleng lovin rem zianzo in ngan leh hnak ing.
Copyright thula ah laibu song ai laihmai 6 dung ian langin ngan maanin tunlai University dan in laibu ai 10% i hlah lekhaw, laihmai 20 dung lang lo lekhaw midang in nganhnak lang kin siang maanin he laibu bawntu lam thawn buaihnak umh thai in ruat lo ing.
~ Salai Tluang Kip Thang
~~~~~~~~~~~~



ZANNIAT PUPA TE THAWHKEH HMUN (page 8-13)
Hlanlai AD 400 dung ah kin pupui Siang Hok Sing tihnak heh Mongolia ram an Tibet ram, ciatan Tuluk ram ah lo vaai awng ii. Siang Hok Sing in fate 2 nai le, ciate heh Chin le Kachin tiin ko ii. Tuluk ram an Kawlram ah lut le, Hukong tlangkuam an zu zianzo le Chindwin tipui tluan ah, Chindwin-Irrawaddy tipui karlak ah kum rai thah lo umh awng ii. Cia te unau heh ram thar si feh kawm le a unau vaai ruai dun lio ii. Kachin tu nisuakhnak lam lo feh ai, tunai Kachin ram ah lo to awng ii. A u Chin tu hlanglam ah lo zu zianzo le tawk dun nawn lo ii. Kachin in a u, “Chin i hleng tuh lai” tiin ruat ai, a hleng fangin a umhhmun tuh inn pakhat sa in iang hlen ii, tiin Kachin tluanthu ah umh ii.
Chin tu zu zianzo le, Kalaymyo ah khuapui toh ii. Ciami Kalaymyo khuapui heh a hiang cingkim, Ukkhe in dawl le, kil li nai ai, dongkham pali umh ai, ciami dawngkham pali cuan in, Kalaymyo tiin ko awng ii. Ciami Kalaymyo heh Ving kulhpui tiin khai ko ii. Ciami Vingpui ah Chin heh Sawbua lo per maanin, Chin sawbua tiin lo ko awng ii. Kalaymyo khua bawn hlan ah a konkon khua ah umh ti heh ling ban lo ii sing. Kalaymyo Vingkulhpui a cang hnua ah mi tam ngai zai ii. Ciami Chin in fate panga panga (5) lo nai ii. A pa Chin heh thi ai, a pa thi hnua ah a fapa te’n Ro cuh tlang ii.
A ro thu ah a unaute pahnih (2) in thu nai ze maanin a ute pathum (3) in, “Hmun dang ah ram thar si sawn nga sing” tiin lo pial ii. Cia fangin ciate unau 3 heh Myitta ti hlunin lo zu le, tunai Antang (Angteng) tihnak Inndin khua lo sat le, a upaber Zanniat in Sawbua per ai, a nau Hlawnceu le Thuankai in bawm ii. Indin khua a umh lai ah lai dan in sa duum le lovai ai, cong le laam in lo umh tlang de ii. Sa kap, sa aih, puai bawn fangin hetin laa in cuan ii.
“Saang in hun thir, lal hau cem na hrin thang sin in,
Zanniat, Hlawnceu, Thuankai, Bawi rual an semnak,
Mitta (Myitta) nelrawn Inndin khua e” – Hlawnceu thuanthu Page 30, Laa No. 3.
Kalaymyo Vingpui an Zanniat, Hlawnceu, Thuankai te a tlan hnua ah Vingpui heh Manipur raal in sim le, a song ai umh Chin te hmuah heh dongkham pali an amahte lusuah in lo tlan tlang ii. Saklam dongkham ai tlantute heh Tulsuk in hong le, Laitlang ah, tunai Ngawn le Tidim (Tedim) lam te pawl tiin rel ii. Dongkham hlanglam in tlantute heh Moneywa (?) khua hiang Sabani (Lai khua) ah lo umh ai, cia teng ah pi hra (10) sang khaan tianghnak umh le Memorial Stone tiin tuntian umh lai ii. Cia heh Kawl ten Chin Phaya ti le, Mirang ten Chin god tiin ti ii. Cia tan hlanglam ah feh vivo le, Kawlram hlanglam nuam hmuncang ah umh le, Oh Chin le Acho (Asho) Chin tiin tuntian ko ii. Ciate a nuntu khuasa le a pongdan te heh tunai Chin mite thawn a banghnak tampui umh ii tiin rel ii. A hrek tu Rakhine ram tian hleng ii.
Zanniat, Hlawnceu, Thuankai unau 3 te heh kum tawkfang umh hnua ah Kawlram saklam uktu Mandalay siangphrang in Sawbua pakhat Inndin ah siahkhuai tuhin hlat ii. Ciafangin Zanniat unau thum te thawn siahkhuai thu ah buai ii. Zanniat unau thum te khai ruat tlang ai, “Hetih bangin Kawl te thawn kin buai hnak tahin ram thar si sawn nga sing” tiin ruat ii.
Ciamaanin tunai Pahmunchawng rawn hluunin hong zianzo le, Kauka hleng fangin khua lo to ii. Kauka ham lam hlang Canmual ah tun in a hlan mualte hmu thil ii sing. Kauka ah rai thah umh hnua ram thar si saal tuhin nitlakhnak lamah hong le tun ai Locom hmun hleng ii. Ciata a hleng fangin a upaber Zanniat in “Kai tu i tar thawn lo com ngawn te a hang ing. Ning tu a dang ram thar si rih tu ih” tiin ti ii. Zanniat in “Kai tu lo com ngang” ti hmun heh “Locom” tiin ko ii.
Ciafang Hlawnceu in a u Zanniat hnen ah, “Kin tu ram thar si in vak tuh lai kin i maanin na Lai maithal kin ken tu.” tiin ngen ii. A u Zanniat in khai a pa ro Lai maithal pui pe ii. Hlawnceu le Thuankai tu feh saal le, Ngalsip tlang in khua cuan le, Run ral ah mai de hmu ii. Anih te khai Run ral mai de hmun lam been in feh ii. Cia mai de hmun ah a hleng fangin lungto haampui tawk ii. A maide hmuhnak tu tawk leh lo ii. Lungpui a tawk fangin been ai, kum rai pui umh ai, lovai in pung le, zaai in umh tlang ii. Ciami a tawkhnak lungpui heh tunin “Sunthla Lungpui” tiin ko ii sing.
Ciata lungpui ah a umh fangin a lo rong heh ngal in lo ai sah de ii. Zan a mitmu fangin Hlawnceu mang ah, “Na lo rong aitu ngal heh dum tu lai ngah tuh ii si” tiin Khuazing in rel ii. Hlawnceu khai a mithal thawn ciami ngal heh a niah zong zianzo le kaap lio ii. Cia ngal heh ngal raang ii. A mang ai manhnak bangin ngah maanin cia hmun heh ‘Mangkheng’ tiin ko ii. Hlawnceu khai ciami a ngal kaap hmun ah khuato le, a khua hming heh ‘Mangkheng’ tiin ko ai Mangkheng heh Hlawnceu khuatoh ii.
Thuankai tu Lailun ah kum rai ngai umh ai pungzai ii. Fapa Tlaisun (Taisun) le Phurhhlum te nai ii. Kum rai pui hnua fang Thuankai te pafa thum (3) in Khitam khua hlun Ruapui khua (Tlorzan thawn lak) siim tuhin feh ai, hetin thu rel tlang ii. “Ruapui te heh raal lio ngai maanin neh lo in kin hnawh tale khaw he cirh umh hmunah tawk dun leh nga sing” tiin rel tlang ii. Ciami cirh heh Vaai Bar (Vaiti) hmun ii. Ruapui te in Thuankai ten kin sim ti heh a ling fangin, “Raal hleng ii” tiin au le, hnawh tlang dek ii. Cia fangin Thuankai te pafa thum (3) khai amahte lusuak ten in dawp tlang sek ii.
Phurhhlum khai amah lek niu ii. Cia a reel cia hnak cirh hmun ah hleng le, a banhla sathnak tawk ai, “A banhla sathnak a dang le sau zo maanin i hlum zo” tiin amah leek tlung ii. Ti umh hmun ah com le, a rikaam in saahlu ai le, ti ding/dit ii. Ciami ti heh a hlum ngai in ding ai, “He hmun ah khuato in pha tuh ii” tiin ruat le ciami ti heh tithawl ah than le, a nupui tlut ii. Inn a hleng fangin a nupui hnen ah, “Ti hlum ngai tawk ing. Cia hmun ah khua to tuh ii sing.” tiin sawm ii. A nupui in, “Ti cu thlum lem hlah. Dai ruangri.” tiin ti ii.
Phurhhlum le a nupui heh ti hlum hmun ah khuato tuhin feh kawm ii. Phurhhlum nupui tu a lungleng maan tlung saal tuhin sawm napui le, Phurhhlum in nuam lo ai, “Nang leek nupang umh hlah si.” tiin ti le a nupui tu tlung teu ii. A nupui tlung teu maanin Locom khua ai Zanniat fapa Phunnim fenu Kawi Hluan nu saal ti ii. Phurhhlum in Tivang khua a to fangin Locom ah mai zawng ii ti ii. Zanniat tu Locom ah kum raipui umh zo ai, tele fa tampui zaizianzo i hang. Phurhhlum khai, “Ti hlum vaang maanin khuato ing.” ti le a khua hming khai ‘Tivaang’ tiin ko ii. Phurhhlum khai Nuhma fa le Nuhnua fate thawn umh ai, a nupui hmasa fa tu ‘Nuhma’ tiin ko le, nu hnuata Kawi Hluan thawn a fa heh ‘Nuhnua’ tiin ko ii. Zanniat fate le Phurhhlum fate Zanniat ram song ah pung le zai in umh le Hin tampui in lo suak leh vivo ii.
Phurhhlum tluanthu heh a fasuan Pa Hlur Tho in Tivaang-Hmunli khua hlun lu Vokdawng ah khaanlung bir ai hetin ngan ii.
“Hmunli khua in hlai fapa U Hlurtho cu Hmunli khua ah Pathian thu sim hmaisabik a si. A miphun cu Nuhma miphun Khobet a si. Pu/Pa Hmin – Phurhhlum cu Hmunli khua saattu a si. Phurhhlum pa cu Sunthla-mi a si ih, Sunthla khua ah a um.”
January 1, 1959 kum ah lo ngan awng ai, tun khai sik thil i lai. Ciamaanin Phurhhlum heh Zanniat (Locom) khua toh hnua lamah Tivaang khua to i lai ti heh ling thil ii sing. Steven in lai ngan hnak heh a hman ti heh hemi khan lungbikhnak in ling thil ii sing.
Steven in, “The east of Run river is Zanniat land” ti ai nganhnak song ah Tapong, Ngawn, Lunghawh, Khualsim, Khumzing pon pong le Mizo pon pong te khai tel ii. Ciate khai Zanniat mi tin unau suakkhat bangin umh tlang ii sing.
Zanniat, Hlawnceu, Thuankai unau thum tihnak heh Mirang ten Zahau tluanthu ah hetin ngan ii.
“A sawbwa was said to have five sons. After the death of their father, the younger sons were quarrelled over inheritance of their father. The three sons were defeated and therefore they were driven away to the Chin hills side. The two brothers son chased them up to the hills from where they returned the hill was named after them as “Myinpyan taung”. The eldest among three brothers’ sons were Zanniat, Hlawnceu and the third was Thuankai. Zanniat was settle down at Runral, Hlawnceu and Thuankai came up to Sunthla Lailun and settle down there. Hlawnceu was fetched by Thulthim people at Laizo and become their chief. Thuankai was fetched by Congteng people at Zathlir as their chief.”

A pa Kalay Sawbwa a thi hnua ah a ro zem tlang fangin a nauta te pahnih tang khat le, a upa te pathum thawn thu buai in hau tlang ii. A upa te pathum (3) a lungkhim lo maanin ram thar si tuhin tlaan ii. Laitlang lam hong ii ti heh a naute pahnih in za maanin a u te ko saal tuhin hnawh napui ai, a feh hmun lampui vai ruai lio maanin let leh saal ii. Cia a let hmun tlang heh Minpyan Taung siangpahrang let hmun tlang tiin ko ii. Ciami unau thum (3) te heh upaber Zanniat, a lailak Hlawnceu, a nautaber heh Thuankai ti ii. Upaber Zanniat tu Locom ah khuato ai, a nau Hlawnceu le Thuankai tu Lailun ah Lungpui beenin umh ii. Laizo te in Hlawnceu ko le khuabawi per ruai ii.
Thuankai tu Lailun ah umh hlen ai, Hmar te in sim tio de maanin Zathlir khua ten ko le, khuabawi per ii. Thuankai in Hmar te do le, neh ai, Tiau tian lang ben maanin khuabawi per hlen ii. Thuankai hleng hlan ah Laitlang ah Hmar te lo umh awng zo ii.
Thuankai in fapa pahnih (2) nai le, Hauhulh le Zahau ti ii. Hauhulh tu Tlauhmun ah khuabawi per ruai ii le, Zahau tu Zathlir a pa hnen ah umh ii. Tlauhmun umhtu Hauhulh heh Hmar te in sim ai, Tlauhmun a pa hnen ah let saal leh ii. A pa in Zahau heh Hmar te sim ruai saal le, a ralpha ngai maanin Hmar te neh ben le, Tiau tian a ram lang leh ii. Ciatan a pa aiawhin Zahau in Tlau miuk per ii. Ciatih bangin a hmingthang maanin Zahau miuk tunnia tian ko ii.
Kin papui Zanniat heh Locom ah thi i tuhin um kuul ii. A fa zaizat nai ti ling fiang lo napui ai, kin pate relhnak ah Zanniat fate heh Phunnim, Sumthang, Laizo, Siahthang, Zanniat (Niat hang) te pawl i tin rel ii. A fa nautaber heh Zanniat dan in ro cotu i maanin, Zanniat tiin tunnia tian “Zanniat hin” tiin paai lo ii. A vum ai fate le a fasin te hming heh Hin le Nam hming in lo cang leh sek ii. Fa nautaber Zanniat in fa pahnih (2) nai saal ai, Hangnawn le Zulngial (Zullian) te ti ii.
~~~~~~~~~~~~~

No comments:

Powered by Blogger.